Deliorman, Bulgaristan sınırları içerisinde bulunan Şumnu, Razgrad, Rusçuk, Silistre, ve Tolbuhin Vilayetlerini kapsayan geniş bir bölgedir. İsminden de anlaşılacağı gibi Türklerin yaşadığı bir Türk diyarıdır. Bu bölge Osmanlı hakimiyeti döneminde Çandarlı Ali Paşanın 1388 -1389 kış mevsiminde gerçekleştirdiği seferlerle Osmanlı hakimiyetine girdi. Buradaki Türk yerleşiminin İslamiyet öncesi başladığına dair bilgiler vardır. Birçok yerleşim yerinin ismi Türkçedir. Şumnu da 1380 lerde Çandarlı Ali Paşanın gayretleriyle Osmanlı kontrolüne geçer. Şehir tam anlamıyla bir Osmanlı beldesi haline gelir. Deliorman bölgesinde dört İl’den beşyüz küsur köy ve onlarca kasaba bulunmaktadır ve Türk nüfusunun üç yüz elli bin olduğu bilinmektedir. Şumnu şehir olarak kenarında olmasına rağmen Türkler tarafından Deliorman’ın Payitahtı olarak kabul edilir. Önemli bir kültür merkezi olarak asırlar boyunca bu özelliğini korumuştur. Şehir, bu kent yaklaşık 3200 yıl önce kurulmuş bir yerdir. Burada çok sayıda uygarlık hüküm sürmüştür. Burada Romalılar, Bizanslılar, Bulgarlar ve Osmanlı gibi uygarlıklar hüküm sürmüştür. Osmanlı döneminden burada çok sayıda tarihi yapı bulunmaktadır. Şumnu’da gezilecek yerler: Şumnu Kalesi, Tombul Camii, Saat Kulesi. 13. Yüzyıldan sonra İslam inancından etkilenen heteredoks grupların, Anadolu’dan Balkanlara göç etmesi ile Deliorman bölgesinde tekke yapılarının inşa edildiği görülmektedir. Osmanlı döneminde varlığını sürdüren Bektaşi ve Babai tekkelerinden, günümüze kalan Akyazılı Sultan tekkesi, Demir Baba tekkesi, Kızana tekkesi, Softababa tekkesi, Musababa tekkesi ve Denizlerli Ali Baba tekkesinin tarihçeleri ve mimari özelliklerine çalışmada yer verilmiştir.
Deliorman bölgesi günümüzde daha çok pehlivanları ile aklımızda kalmıştır. Burada yetişen pehlivanlar dünyada nam salmış; Koca Yusuf, Kurtdereli Mehmet, Hergeleci İbrahim gibi büyük pehlivanlar bu bölgeden yetişmiştir. Evliya Çelebi 1651’de Şumnu’da on cami, birçok mescit, yedi mektep, bir han, bir hamam, 300 dükkan ve on mahallenin bulunduğunu yazar. Şumnu’lu olan veziriazam kethüdası Şerf Halil Paşa (1744) te barok tarzında ve Lale devri geleneğinde büyük kubbeli bir cami, bir medrese, bir mektep ve zengin bir kütüphane yaptırdı, ŞERİF HALİL PAŞA KÜLLİYESİ – (Tombul Camii). Bendeniz, 1973 – 1977 gençlik yıllarımda Şumnu’nun “KÖŞKLER,, mahallesinde ikamet ettim. Deliorman ve Şumnu’nun bende anıları derya deniz sevgili okurlarım. ŞUMNU şiirim siz okurlarıma armağan olsun…
ŞUMNU
Altın çağım, hatıralarım da sende kaldı,
Ihlamur kokusu sokakların baharlarda.
Güzelliğin mest etti beni sevgimi aldı
Bir başka güzel bahçe ve parklar kışın karda.
Yaslanmış üstüne yeşil yeşil zümrüt dağlar
“Köşkler” oya gibi işlenmiş eteğine.
Etrafa sıra sıra dizilmiş bahçe – bağlar
İnsanoğlu umut bağlamış da peteğine.
“Tombul” Camii Türklüğün eseri, bir incisi…
Asırlarca bir nefer gibi seni gözlüyor.
Sensin, çok sediğim şehirlerden birincisi,
Hasret kalbim bir yar gibi seni özlüyor !..